Hvað var trúarlegt við Tyrkjaránið?

Útdráttur

Tyrkjaránið er alþekktur atburður á Íslandi sem fólst í því að fjölþjóðlegt lið frá tveim borgum í Norður-Afríku herjaði á strandhéruð sunnanlands og austan árið 1627, rændi fólki og öðru fémæti og seldi á þrælamarkaði. Markmið greinarinnar er að skýra hvað sé trúarlegt í upplifun og viðbrögðum þeirra sem reyndu Tyrkjaránið á eigin skinni eða fjölluðu um það í samtímanum. Atburðurinn var umvafinn trúarskilningi og trúarvísunum. Hann var bein-línis kenndur við Tyrki og í Bænabók Guðbrands Þorlákssonar biskups er beðið um styrk guðs gegn „alls kristindóms höfuðóvin, Tyrkjanum og öðrum hans mökum“. Þessi trúarlega andúð var sterk í vitund Ólafs Egilssonar og annarra fanga þó að hún gliðnaði hjá sumum við nánari kynni af Norður-Afríku. Hernaðarárásir korsara (e. corsairs) frá Norður-Afríku á Evrópuþjóðir voru trúarlegar hefndaraðgerðir vegna tapaðra landsvæða en voru jafnframt gerðar í hagnaðar- og atvinnuskyni. Mestur hagnaður var af því að herleiða fólk, hneppa í þrældóm og selja aftur gegn lausnargjaldi. Fyrir Íslendingunum voru þetta „tyrknesk“ fyrir-bæri en tíðkuðust þó víða um Miðjarðarhafið og Evrópumenn þrælkuðu fólk í Evrópu og öðrum heimsálfum. Í samtímafrásögnum eru korsarar sagðir hafa sýnt mikla grimmd. Trú-skiptingar, þeir sem áður höfðu verið kristnir, voru taldir verstir. Í samanburði við samtíma-hernað í Evrópu var mannfall þó lítið enda lá ránsmönnum á að handsama fólk sem góða söluvöru við sem fyllsta líkamsburði. Frásagnir af pyntingum til að neyða hina herleiddu til trúskipta eru almenns eðlis og tilgreina ekki staðfest tilvik. Þegar til kastanna kom í Norður-Afríku kusu allmargir Íslendingar að setjast þar að og meðtaka nýjan trúarsið enda gátu menn komist af með yfirborðsjátningu. Tekið er dæmi af Önnu Jasparsdóttur frá Vest-mannaeyjum sem giftist múslíma sem greiddi lausnargjald fyrir föður hennar sem sneri aftur til Íslands. Fjallað er um heildarskilning landsmanna á áfalli af stærðargráðu Tyrkjaránsins sem verðskuldaða refsingu syndugs mannkyns og um leiðir til huggunar eftir hremmingar og missi.